Rénshēn -"człowiek-korzeń" / Czyli o Żeń-szeniu

Witajcie uczniowie, pierwsze strony w dzienniku dziadka zajmują ryciny korzeni i skład rośliny żeń-szenia. Oprócz wiedzy, którą zostawił mi dziadek, sam troszkę poszukałem informacji i chcę dzisiaj podzielić się z wami wszystkim, co wiem o tej cudotwórczej roślinie.

Zapraszam do lektury, a ja w tym czasie pożuję sobie korzeń.

Żeń-szeń właściwy nazywany także ginsengiem lub wszechlekiem – gatunek reliktowej byliny z rodziny araliowatych. Dziko występuje w północno-wschodnich Chinach, na północy Półwyspu Koreańskiego, w Japonii i wschodniej części Rosji (Kraj Nadmorski i zlewnia rzeki Ussuri).

Nazwa rośliny na Zachodzie pochodzi od chińskiej nazwy "rénshēn" (人蔘) oznaczającej "człowieka-korzeń", co nawiązuje do kształtu kłącza. W większości języków europejskich żeń-szeń jest określany jako "ginseng" – łacińską transkrypcją chińskiej nazwy ustanowioną przez europejskich misjonarzy, którzy badali chińską medycynę i ziołolecznictwo. Polska nazwa "żeń-szeń" została zapożyczona z rosyjskiego i stąd bierze się głoska "ń", nie występująca w języku chińskim.


Nazwa łac. Panax - słowo wywodzące się z greki i oznaczające "wyleczyć wszystko".

Roślina znana od Starożytności, medycyna chińska stosuje żeń-szeń od 5000 lat. Po okresie zapomnienia żeń-szeń wraca do łask współczesnej medycyny.

Badania naukowe przeprowadzone w USA, Chinach, Rosji i innych krajach dowodzą, iż prawidłowe, stałe i systematyczne używanie tej fascynującej rośliny zapewnia w długim okresie dobre zdrowie, wspaniałe samopoczucie i długie lata życia.

Właściwości lecznicze:

Z przeprowadzonych badań w kilku ośrodkach akademickich w Polsce wynika, że polski żeń-szeń posiada bardzo wysoką zawartość składników czynnych, – czyli ginsenozydów. Ma przez to znakomite właściwości lecznicze.

Żeń-szeń ponadto zawiera mikro i makro elementy, pierwiastki śladowe i witaminy,między innymi:

• witaminy A, B1, B2 ,C i E
• wapń
• miedź
• magnez
• żelazo
• fosfor
• cynk itp.

W korzeniach żeń-szenia znajduje się prawie 200 składników. Znakomite działanie żen-szenia na organizm ludzki potwierdzają liczne osoby żujące żeń-szeń.



To zioło, którego właściwości zdrowotne są wykorzystywane w tradycyjnej medycynie Dalekiego Wschodu. Żeń-szeń jest tam znany jako panaceum na niemalże wszelkie dolegliwości. Z pewnością jest to specyfik na potencję, pamięć i mocne serce, co udowadniają współcześni badacze.



Żeń-szeń swoje właściwości zdrowotne zawdzięcza zawartości wielu, jedynym w swoim rodzaju substancjom aktywnym (jest ich około 200), których nie można znaleźć w żadnej innej roślinie. Najważniejszą substancją aktywną w korzeniu żeń-szenia są tzw. ginsenozydy. Ich działanie polega na zwiększeniu zdolności hemoglobiny do przyłączania tlenu, a tym samym lepszego zaopatrywania narządów w tlen. W konsekwencji wzrasta ilość energii i zdolność organizmu do wysiłku zarówno fizycznego, jak i umysłowego. Ginsenozydy pobudzają też układ odpornościowy - powodują wzrost odporności na infekcje oraz przyspieszają okres rekonwalescencji. Dodatkowo korzenie żeń-szenia zawierają m.in.: cukry, witaminy, składniki mineralne i pierwiastki śladowe, które również pozytywnie oddziałują na organizm ludzki.

Odmiany:

• Chiński - inaczej żeń-szeń właściwy, nazywany także ginsengiem lub wszechlekiem (Panax ginseng C.A. Meyer), występuje w górskich lasach wschodniej Azji, 
• Żeń-szeń czerwony, czyli koreański (Korean Panax ginseng). 
• Z kolei we wschodniej i środkowej części USA i Kanadzie rośnie żeń-szeń amerykański (Panax quinquefolius). 
• Popularny jest także żeń-szeń syberyjski (Eleutherococcus senticosus) oraz żeń-szeń japoński

Żeń-szeń pobudza pracę serca, obniża poziom cholesterolu we krwi, powoduje wzrost frakcji HDL cholesterolu (czyli tego "dobrego" cholesterolu), działa przeciwzakrzepowo oraz obniża poziom cukru we krwi. Przez oddziaływanie na gruczoł nadnerczowy preparaty z tego surowca mogą bowiem mieć znaczenie jako czynnik regulujący produkcję insuliny.



Żeń-szeń podnosi libido zarówno mężczyzn, jak i kobiet, a także pomaga w zaburzeniach erekcji. Zawarte w żeń-szeniu ginsenozydy zwiększają uwalnianie w organizmie tlenku azotu, który wspomaga rozkurcz naczyń krwionośnych, powodując zwiększony napływ krwi do penisa. Jak przekonują naukowcy z Asian Medical Center w Seulu, korzeń tej rośliny poprawił erekcję u ok. 60 proc. mężczyzn z zaburzeniami wzwodu, którzy wzięli udział w ich eksperymencie. Jednak takie działanie wykazuje tylko czerwony żeń-szeń koreański - zaznaczają badacze.



Żeń-szeń poprawia przemianę materii, przeciwdziała zmęczeniu, znużeniu- energizuje organizm. Zażywny doustnie zwiększa wytrzymałość psychiczną i fizyczną. Wzmacnia system nerwowy, czyli podnosi odporność na stresy. Poprawia pamięć, procesy myślenia kojarzenia, zdolność koncentracji. Stymuluje układ odpornościowy zwiększając odporność na choroby (w tym grypę, opryszczkę).

Nie sposób pominąć dobroczynnego działania na pracę płuc i siłę mięśnia sercowego.

Historia uprawy

Pierwsze próby uprawy żeń-szenia właściwego podjęto już w latach osiemdziesiątych XIX w. na naturalnych terenach występowania rośliny w pn. Korei i Mandżurii. W Rosji w 1910 r. pierwszą, ok. 1 hektarową plantację założył niejaki Jankowski w Kraju Nadmorskim. Przetrwała ona do końca rewolucji na Dalekim Wschodzie (1922 r.). Na początku lat trzydziestych w Związku Radzieckim rozpoczęto hodowlę doświadczalną i przemysłową na terenach rezerwatów "Suputinski" i "Kiedrowa Pad", gdzie naturalnie występuje żeń-szeń. Przełom w agrotechnice nastąpił na początku lat sześćdziesiątych poprzedniego stulecia, kiedy opanowano agrotechnikę i dodatkowo wprowadzono do uprawy amerykański żeń-szeń pięciolistny, który okazał się łatwiejszy w hodowli i mniej wybredny, choć zawiera mniej substancji aktywnych. W tym samym czasie opanowano hodowlę żeń-szenia japońskiego w Japonii.

Wymagania

Uprawa rośliny jest dość trudna ze względu na jej wymagania. Lubi ona gleby żyzne, próchniczne, ale przepuszczalne o odczynie lekko kwaśnym. Ponieważ nie znosi bezpośredniego nasłonecznienia musi być sztucznie zacieniana (patrz zdjęcie). Żeń-szeń właściwy wytrzymuje temp. do −43 °C, ale nie wytrzymuje zim z ociepleniami i opadami deszczu w okresie spoczynku, co powoduje konieczność zabezpieczania roślin w okresie zimowym przed nadmiarem wilgoci.

Sposób uprawy
W warunkach naturalnych masa korzeni roślin 1–3-letnich wynosi ok. 1 g, a 20-letnich 

od 20 do 30 g. Na plantacjach masa korzeni dwuletnich waha się od 3 do 7 g, a 5–6-letnich od 30 do 60 g. Korzenie żeń-szenia pięciolistnego pozyskuje się z plantacji w wieku 4–6-letnich, a żeń-szenia właściwego w wieku 6–8 lat. Korzenie pozyskuje się jesienią, gdy osiągają ok. 15 cm długości i średnicę 2 cm. Dawniej korzenie konserwowano głównie przez suszenie. Obecnie korzenie sterylizuje się parą wodną o temp. 120–130 °C przez ok. dwie godziny, a następnie suszy. W wyniku tego otrzymuje się surowiec, który ma lśniącą, czerwoną powierzchnię i nazywany jest 'giseng czerwony", w przeciwieństwie do 'ginsegu białego', który otrzymuje się z okorowanych korzeni, poddanych działaniu dwutlenku siarki i wysuszeniu w temp. ok. 100 °C.

Uprawa w Polsce

Pomimo że żeń-szeń nie występuje naturalnie w Polsce można go z powodzeniem uprawiać w naszych warunkach na działce czy w domu, w doniczce, również na skalę przemysłową. Najlepiej to robić z przygotowanych wcześniej rocznych, dwuletnich czy trzyletnich sadzonek.

Morfologia

Pokrój

Bardzo zmienny, uzależniony od wieku rośliny.

Łodyga

Rośliny starsze niż 2-letnie oprócz przyziemniej rozety tworzą nagą, obłą łodygę, wewnątrz pustą, o wysokości około 50 cm, na której w górnej części tworzy jeden pięciolistny okółek.

Liście

W pierwszym roku roślina tworzy tylko jeden trójpalczasty liść, którego ogonek pełni funkcję łodygi (ogonek jest "pełny") i nie przekracza 8 cm wysokości, listki osiągają 12 cm. W następnych latach tworzy się jeden pięciopalczasty liść. Dopiero ok. 10 roku życia roślina zaczyna tworzyć przyziemną rozetę o większej ilości liści (w warunkach naturalnych).

Kwiaty

Zebrane w baldach złożony o 15–20 drobnych seledynowych lub białoróżowych, obupłciowych kwiatach. Pręcików 5 i jeden dwuszyjkowy słupek, zalążnia dwukomorowa.

Owoc

Jagodokształtny, jaskrawoczerwony pestkowiec, zawierający najczęściej po dwa zrośnięte nasiona. Mają one średnicę 4–6 mm. i tarczowaty kształt. Dojrzałe nasiona znajdują się w białej twardej pestce, zawierające mały, niedojrzały zarodek rozrastający się do formy dojrzałej dopiero po opadnięciu owoców. Z tym wiąże się bardzo długi okres kiełkowania, który obejmując stratyfikację ciepłą (dojrzewanie zarodka) i zimną, trwa w sumie od 18 do 22 miesięcy.

Korzeń

Palowe kłącze, słabo rozgałęzione, o małej ilości korzeni, w kolorze białopopielatym lub jasnokremowym. Na kłączu rozwijają się liczne pączki śpiące i jeden zimujący, którego formowanie trwa dwa sezony wegetacyjne. Jego uszkodzenie lub zamarcie (w warunkach naturalnych) może spowodować tzw. "sen" rośliny, trwający nawet 20 lat, po czym wznawia ono normalny wzrost. (Normalnie u rośliny tracącej stożek wzrostu, w tym samym sezonie lub najdalej następnym rozwijają się pąki śpiące.)

Ciekawostki:

Z żeń-szenia można robić herbatki czy też nalewki.


Korzeń żujemy i następnie połykamy. Im dłużej tym lepiej. Aby kuracja dała oczekiwany efekt musi trwać minimum 3 tygodnie/miesiąc. Według zaleceń tradycyjnej medycyny chińskiej, która ma w tej dziedzinie największe doświadczenie, najlepsze efekty uzyskuje się w profilaktyce stosując żeń-szeń, co najmniej dwa razy w roku wiosną i jesienią w dawce 30 gram na pełną kurację.

Żeń-szeń ożywia pięć żywiołów:

Uspokaja ducha

Zagasza emocje

Łagodzi zapalczywość

Pozwala przyjmować z godnością niepokój tego świata

Rozjaśnia oczy oraz umysł i sprzyja mądrym wyborom